آمارها نشان می‌دهد در 40 سال گذشته میانگین رشد بهره‌وری کشور صفر بوده و با وجود اینکه در سه برنامه پنج‌ساله چهارم تا ششم توسعه یعنی 15 سال گذشته طبق قوانین برنامه مقرر شده بود که به‌طور میانگین 33 درصد رشد اقتصادی از محل ارتقای بهره‌وری حاصل شود، باید با کمال تأسف بگوییم که سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی در این دوره‌ها کمتر از هفت درصد یعنی یک‌پنجم هدف اصلی بوده است و در بین 25 کشور آسیایی پایین‌ترین رتبه را کسب کرده‌ایم. از سوی دیگر در سال‌های 2015 تا 2020 میلادی رتبه بهره‌وری انرژی کشور ما از صدوچهل‌و‌سومین کشور به صدوشصتمین کشور از بین 190 کشور نزول کرده و در شاخص رقابت‌پذیری در سال 2020 رتبه 95 از بین 142 کشور و در شاخص محیط کسب‌و‌کار رتبه 127 از 190 کشور بوده‌ایم که این شاخص‌ها تأثیر بسزایی در وضع بهره‌وری کشور می‌گذارد.
این در حالی است که یکی از موضوعات بسیار مهم اقتصادی و مدیریتی که متأسفانه مغفول واقع شده و می‌شود موضوع بهره‌وری و نقش آن در رشد تولید ناخالص ملی و رونق اقتصادی است. رشد تولید ملی ناشی از دو عامل اصلی یعنی سرمایه‌گذاری و بهره‌وری است.
بنابراین برای رشد تولید یا باید سرمایه‌گذاری در کشور رشد کند یا از منابع و امکانات موجود با مدیریت و دانش، بهره‌وری را افزایش دهیم.
طبیعتا رشد سرمایه‌گذاری به عوامل متعددی از جمله شرایط عمومی اقتصاد و ثبات سیاسی، اقتصادی و مدیریتی برمی‌گردد. سرمایه‌گذار داخلی و خارجی وقتی انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری می‌یابد که ریسک به حداقل برسد و محیط را برای سرمایه‌گذاری و کسب‌و‌کار کاملا مساعد و امن بیابد که متأسفانه کشور ما در مقاطع مختلف زمانی به‌دلیل شرایط ناشی از تحریم‌ها و البته سوء‌مدیریت‌ها و ضعف سیاست‌ها و برنامه‌ها و مشکلات متأثر از ساختارهای ناهماهنگ و متداخل در زمینه سرمایه‌گذاری از توفیق لازم برخوردار نبوده است. در حوزه بهره‌وری هم همان‌طور که مطرح شد، وضعیت از این هم نامطلوب‌تر و ناکام‌تر بوده است.
در این روزها که در آستانه سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران هستیم، بحث و گفت‌وگوهای فراوانی درباره مسائل و مشکلات جامعه و برنامه‌های هر کاندیدا برای رفع آنها از دیدگاه‌های گوناگون ارائه می‌شود. هم‌زمان با روز بهره‌وری مطرح‌کردن چند سؤال در اینجا از کاندیداهای محترم ریاست‌جمهوری ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است:
1. برای رشد و ارتقای بهره‌وری چه گام‌هایی باید برداریم؟ حرکت بهره‌وری را از کجا باید شروع کنیم؟
2. چه موانعی برای بهبود وضعیت بهره‌وری و رسیدن به اهداف پیش‌بینی‌شده در برنامه‌های پنج‌ساله وجود دارد و برنامه شما برای رفع آنها چیست؟
3. برای تحول در وضعیت بهره‌وری چه پیش‌نیازها و به‌ویژه چه جایگاه و ساختاری برای بهره‌وری مورد‌نیاز است؟ برنامه شما در این رابطه چیست؟
به نظر می‌رسد با تأمل در هر‌یک از این پرسش‌ها و داشتن پاسخ و نگاه روشن به آنها و عزم و اراده جدی رئیس‌جمهور و دولت آینده می‌توان مقدمات لازم را برای حل معضل نابهره‌وری‌ها در کشور فراهم ساخت.
سید‌حمید کلانتری- مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران
منتشرشده در روزنامه شرق، 1 خرداد 1400